Fobia społeczna (inaczej lęk społeczny) jest bardzo rozpowszechnionym problemem, który utrudnia codzienne funkcjonowanie wielu osób. Dotyczy zarówno młodzieży jak i osób dorosłych. Najczęściej pacjenci zgłaszają się z powodu paraliżującej obawy przed odezwaniem się, strachu, że inni zauważą, że się czerwienią lub drżą im dłonie. Osoby borykające się z tymi trudnościami nie rozumieją co się z nimi dzieje i dlaczego uczestniczenie w naturalnych sytuacjach społecznych kosztuje ich tyle stresu.
Spis treści
Fobia społeczna a nieśmiałość
Często trudno nam rozróżnić czy to, co przeżywamy jest nieśmiałością, która przeminie z wiekiem, czy może problemem bardziej złożonym, który warto skonsultować ze specjalistą. Nieśmiałość przejawia się najczęściej zakłopotaniem i poczuciem skrępowania w kontaktach z innymi, jednak jej przeżywanie nie ogranicza tak bardzo codziennego funkcjonowania jak fobia społeczna.
Wystąpienia publiczne, zabieranie głosu na forum, wygłaszanie referatu, płacenie w kawiarni, rozmowy telefoniczne są nieodłączną częścią życia, jednak u osób cierpiących z powodu fobii społecznej generują wiele obaw. Przeżywany dyskomfort wpływa na codzienne życie bardziej dotkliwie niż to bywa u osób nieśmiałych.
Typowe objawy i ich przyczyny
Podstawową cechą lęku społecznego jest obawa przed negatywną oceną. Osoby z fobią społeczną są przekonane o tym, że ich zachowanie zostanie wyśmiane lub uznane za dziwne. Skutkiem tego mogą zostać odrzucone, niezrozumiane i utracić poczucie własnej wartości poprzez to, że poczują się niekompetentne lub słabsze.
Przyczynami fobii społecznej jest interakcja czynników genetycznych, neurobiologicznych i środowiskowych.
Najczęstsze objawy z ciała, z którymi osoby z fobią społeczną zgłaszają się do psychologa to:
Bardzo wiele osób odczuwa dyskomfort i narastający niepokój na samą myśl o tym, że będą musieli zaprezentować coś na forum, iść na przyjęcie firmowe lub spotkanie. Często na kilka dni przed danym wydarzeniem rozmyślają o tym jak wypadną, często planują swoje zachowania, wyobrażają sobie siebie w danej sytuacji. Bardzo wysoki poziom niepokoju występuje tuż przed samym spotkaniem i w trakcie jego trwania, a po nim dochodzi do analizy tego jak się na nim wypadło.
Żeby postawić diagnozę fobii społecznej przeżywany lęk lub dyskomfort musi pojawiać się w sytuacji społecznej od razu i znacząco przeszkadzać w codziennych czynnościach (życie towarzyskie, obowiązki w szkole/pracy) lub powodować cierpienie w wyniku przeżywanego niepokoju.
Poniżej przedstawiono przykładowe sytuacje, które prowadzą do wystąpienia/nasilenia się objawów fobii społecznej:
Skutki fobii społecznej
Początek nasilania się trudności najbardziej widoczny jest w okresie dorastania. Przeżywane objawy często są bagatelizowane, określane jako nieśmiałość i wstydliwość. Osoby z fobią społeczną przebywając z ludźmi często martwią się, że to co powiedzą będzie głupie lub że zachowają się nieporadnie. Obawiają się zwracać na siebie uwagę, żeby nie narazić się na upokorzenie, wyśmianie czy nieprzyjemne uwagi ze strony innych.
Poczucie bycia ocenianym uruchamia reakcje fizjologiczne organizmu (wzrost tętna, drżenie dłoni, pocenie się), behawioralne (unikanie), emocjonalne (strach, lęk) i poznawcze (natłok myśli np. o tym jak jest się ocenianym, poczucie pustki w głowie).
Natłok negatywnych myśli, który pojawia się podczas kontaktu z ludźmi, wpływa również na to jakie przeżywamy emocje. W skutek nich dyskomfort nasila się jeszcze bardziej.
Najczęstsze myśli osoby przeżywającej lęk podczas sytuacji społecznej:
Głównym sposobem radzenia sobie stosowanym przez osoby odczuwające dyskomfort w sytuacjach społecznych jest ich unikanie, wycofywanie się z nich. Z powodu stresu przeżywanego wśród ludzi, osoby z fobią najczęściej unikają sytuacji towarzyskich lub ograniczają je do niezbędnego minimum. To niestety umacnia ich problem, bo powoduje błędne koło: gdy zaczynają oddalać się od ludzi, stają się coraz bardziej niepewni siebie i zaczynają czuć się gorsi, wyobcowani lub niedopasowani.
W skutek przeżywanych obaw dochodzi do rezygnacji z propozycji znajomych lub przełożonych do brania udziału w ciekawych aktywnościach tj. wychodzenia do restauracji lub kina, wystąpień publicznych itp. Często zdarza się, że osoby cierpiące z powodu fobii społecznej trafiają na terapię z powodu depresji, która wykształca się wtórnie do przeżywania niezrozumienia, poczucia bycia nieakceptowanym i samotnym.
Terapia lęku społecznego
Według wytycznych Brytyjskiego Instytutu Zdrowia NICE (National Institute for Health and Care Excellence) rekomendowaną formą leczenia fobii społecznej jest zarówno farmakoterapia jak i CBT (terapia poznawczo-behawioralna). Decyzje o konieczności stosowania farmakoterapii określa lekarz psychiatra dostosowując zalecenia indywidualnie dla konkretnego pacjenta. Celem psychoterapii CBT jest nabycie konkretnych umiejętności przez stosowanie technik terapeutycznych, które pozwolą osobie borykającej się z tym problemem lepiej funkcjonować. Nieodłącznymi elementami są: psychoedukacja, identyfikowanie rozpoznawanie myśli, które nasilają przeżywany lęk społeczny, techniki desensytyzacji (przełamywania lęku), eksperymenty behawioralne, modelowanie (nabywanie nowych zachowań), relaksacja i zmiana sposobu myślenia o sobie i innych.
Niezależnie czy borykamy się z nieśmiałością czy fobią społeczną bardzo ważne jest, abyśmy dali sobie prawo do zaprzestania przeżywania obaw, smutku i wstydu w sytuacjach kontaktu z innymi ludźmi. Terapia pozwala powrócić do aktywności z których się wycofujemy, zmienić nastawienie do otaczającej rzeczywistości i zaakceptować siebie.
