Stres wpływa na etiologię i przebieg wielu chorób somatycznych. Może być ich przyczyną bądź skutkiem, a w przypadku chorób przewlekłych potrafi znacząco zaostrzać ich przebieg i skracać okresy remisji. Reakcja stresowa jest złożonym mechanizmem biochemicznym, który wpływa na cały organizm. Choć głównymi czynnikami odgrywającymi rolę w tym procesie są hormony stresu (kortyzol, adrenalina, noradrenalina), to większość układów naszego ciała jest albo bezpośrednio zaangażowana w reakcję stresową, albo odczuwa jej wtórne konsekwencje.
Spis treści
Lista chorób mających związek ze stresem
Jak stres wpływa na nasze ciało? Jakie choroby może powodować lub zaostrzać? Badania potwierdzają związek stresu z wystąpieniem lub zaostrzeniem przebiegu poniższych chorób. Lista ta nie jest pełna, a badania cały czas dostarczają nam nowych informacji.
Układ nerwowy
Fizjologia
Hormony stresu utrzymują ciągłe pobudzenie nerwowe, skutkuje to kurczeniem się mózgu, ponieważ niszczeniu ulegają połączenia neuronalne. Naczynia krwionośne także zaczynają się kurczyć, a przez to mniej tlenu dostaje się do mózgu. Koncentracja na zagrożeniu, brak dostępu do “pozytywnych” emocji.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Udar, choroba Alzheimera, napięciowe bóle głowy, bezsenność, trudności w uczeniu się, zapamiętywaniu i koncentracji uwagi, problemy z pamięcią, pobudliwość, chroniczne zmęczenie (złożona etiologia).
Układ sercowo-naczyniowy
Fizjologia
W reakcji stresowej ulega zaburzeniu rytm serca, podwyższa się tętno i ciśnienie krwi (mogą pojawić się kołatania serca, do 160 uderzeń na minutę). Może nastąpić zawał mięśnia sercowego, nagła śmierć sercowa. Serce pracuje intensywniej, aby dostarczyć większą ilość tlenu i krwi do najważniejszych w stresie organów, także do mózgu i mięśni. Stanowi to dla serca i naczyń krwionośnych bardzo duże obciążenie. Ponadto rośnie krzepliwość krwi co zwiększa ryzyko powstania zakrzepów blokujących drożność naczyń krwionośnych. Wysoki poziom adrenaliny i kortyzolu zwiększa ryzyko chorób serca i śmierci.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, zawał, kardiomiopatia stresowa.
Układ oddechowy
Fizjologia
W reakcji stresowej organizm przygotowuje się do wysiłku, zwiększa się zapotrzebowanie na tlen dla mózgu i mięśni, więc oddech gwałtownie przyśpiesza. Szybki i płytki oddech będzie zaburzał pracę przepony i wzmagał emocję strachu. Proces ten utrudnia prawidłową wymianę gazową (tlen i dwutlenek węgla) odpowiadającą za pracę całego organizmu.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Utrzymywanie się szybkich i płytkich oddechów sprzyja hiperwentylacji prowadzącej do zawrotów głowy oraz zasadowicy oddechowej.
Układ pokarmowy
Fizjologia
Reakcji stresowej może towarzyszyć wzrost przepuszczalności jelit, nadwrażliwość trzewna (bóle, wzdęcia itp.), zmiany w pracy i wydzielaniu komórek żołądka i jelit. A także pogorszenie zdolności regeneracji błon śluzowych oraz zaburzenia mikroflory jelit. W stresie praca układu pokarmowego jest ograniczana z uwagi na przygotowaniach organizmu do „obrony lub walki”.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Krótkotrwały stres – problemy z wypróżnianiem (biegunki, zaparcia, postać mieszana). Zgada i pieczenie w przełyku, nadmierne ślinienie, suchość jamy ustnej, nudności i wymioty, skurcze przełyku, żołądka, jelit, bóle brzucha, wzdęcia, nadmierne łaknienie, brak apetytu, problemy z przełykaniem, uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej. Permanentny stres zwiększa ryzyko zespołu jelita drażliwego, chorób zapalnych jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroby Leśniowskiego-Crohna), refluksu żołądkowo-przełykowego, wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz SIBO.
Układ rozrodczy
Fizjologia
Doświadczanie stresu potraja ryzyko poronienia, ponieważ obniża poziom progesteronu i podnosi poziom estrogenów (zaburzenie równowagi hormonalnej) oraz sprzyja stanom zapalnym u kobiet. U mężczyzn wpływa na proces spermatogenezy obniżając jakość nasienia.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Trudności w zajściu w ciążę u osób starających się o dziecko lub utrzymaniu ciąży u kobiet. Stres może być też istotnym czynnikiem powodującym zaburzenia seksualne uniemożliwiające satysfakcjonujące życie seksualne (uzyskanie lub utrzymanie erekcji u mężczyzn, suchość pochwy u kobiet) oraz odpowiadającym za spadek libido u obojga.
Układ kostno-mięśniowy
Fizjologia
Hormony stresu “ustawiają” nas w gotowości do ucieczki lub walki, w efekcie napinają się mięśnie całego ciała. Szczególnie daje się to odczuć w karku, barkach, plecach, żuchwie.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Długotrwałe napięcie mięśni może skutkować bólami głowy, kręgosłupa, bruksizmem (zaciskanie i zgrzytanie zębami), bólami brzucha i zwiększonym napięciem mięśni dna miednicy. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jako choroba autoimmunologiczna może mieć permanentny stres w grupie czynników wywołujących chorobę z uwagi na wpływ na układ odpornościowy (aktywuje go!). Osoba chorująca na RZS może odczuwać nasilenie objawów bólowych spotęgowanych przez napięcie mięśni powodowane reakcją stresową. Stan ten z kolei zwiększa skłonność do urazów.
Skóra
Fizjologia
Kortyzol – główny hormon stresu, uszkadza kolagen i inne białka, będące podstawowymi budulcami skóry, a co więcej zaburza pracę fibroblastów odpowiedzialnych za ich syntezę. Zaś nadprodukcja adrenaliny i noradrenaliny zwiększa zapotrzebowanie organizmu na tlen, który nie trafia w potrzebnej ilości do komórek skóry i nie otrzymują one niesionych z krwią składników odżywczych, ani nie mogą pozbyć się produktów przemiany materii.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Szacuje się, że około 25% chorób skóry ma podłoże w psychice. Najczęściej występujące pod wpływem stresu dermatozy to łysienie plackowate, pokrzywka przewlekła, opryszczka, trądzik pospolity, trądzik różowaty, atopowe zapalenie skóry i łuszczyca.
Układ odpornościowy
Fizjologia
Reakcja stresowa aktywuje układ odpornościowy, tak na wszelki wypadek uszkodzenia ciała w sytuacji zagrożenia. Organy (np. grasica), w których produkowane są komórki odpornościowe kurczą się, co skutkuje redukcją ich liczby oraz szybszym starzeniem się układu odporności. Tym samym słabnie zdolność regeneracji całego organizmu.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Często stymulowany z czasem słabnie (spada liczba komórek odpornościowych), a to zwiększa zapadalność na choroby po doświadczeniu stresu (np. infekcje górnych dróg oddechowych). Może przyczyniać się także do powstawania chorób autoimmunologicznych, kiedy nadmierna aktywność układu odpornościowego skutkuje błędnym rozpoznawaniem własnych komórek organizmu jako obcych, zagrażających i atakowaniem ich (źródło stanów zapalnych).
Zaburzenia metaboliczne
Fizjologia
Podczas długotrwałego stresu wydziela się kortyzol, który wpływa na mózg uruchamiając uczucie głodu. Wynika to z zapotrzebowania na dużą ilość glukozy, która zaopatruje w niezbędną energię nasze mięśnie i mózg do walki lub ucieczki przed zagrożeniem. Chronicznie podwyższony poziom kortyzolu zaburza procesy metaboliczne, w tym właśnie uczucie sytości i głodu, co skutkuje niekontrolowanym jedzeniem i w efekcie nadwagą.
Zaburzenia i choroby mające związek ze stresem (inicjuje lub zaostrza objawy)
Cukrzyca, otyłość, zwiększa się także ilość tłuszczu trzewnego (oplatającego narządy wewnętrzne), który może być dodatkowym źródłem stanów zapalnych.
Opieka psychologiczna
Wychodząc ze szpitala po zakończeniu leczenia lub z gabinetu lekarskiego z zaleceniem „proszę się nie stresować” naturalnym pytaniem będzie: ale jak to zrobić? Jak się nie stresować nowymi ograniczeniami zdrowotnymi wpływającymi na jakość mojego życia i dotychczasową aktywność? Jak zaakceptować przewlekłość choroby? Jak żyć z objawami choroby objawiającej się czasami zawstydzającymi objawami np. dyskomfortem w brzuchu (biegunką, wzdęciami) lub zmianami skórnymi?
Czasem to rodzina lub przyjaciele wyraźniej widzą, że ich bliski mierzy się z trudnymi uczuciami, obawiają się załamania lub depresji jednak nie wiedzą jak pomóc. Zarówno chorzy jak i ich rodziny mogą liczyć na pomoc psychologiczną na każdym etapie choroby, od oczekiwania na diagnozę, przez rehabilitację i życie z chorobą.
Jak wyglądają spotkania z psychologiem
Najczęściej poruszane tematy
- pierwsze spotkania są często ujściem dla trudnych emocji, którymi chorzy zwykle nie chcą obciążać swoich bliskich. Chorobie może towarzyszyć lęk o zdrowie i życie, żal i złość z powodu ograniczeń, poczucie winy w związku z wpływem choroby na najbliższych. Wszystkie te emocje kumulowane czasem przez lata warto z siebie „wyrzucić”, aby nie stanowiły dodatkowego obciążenia na co dzień
- jeśli towarzyszą nam inne trudności takie jak niskie poczucie własne wartości, lęki, depresja, nadmierne wymagania wobec siebie, traumy to szczególnie dobry czas by się nimi zająć, aby dodatkowo nie obciążać i tak już nadwyrężonego chorobą zdrowia
- mimo choroby życie toczy się dalej, a wraz z nimi nieustannie napotykamy sytuacje stresowe. Badania wskazują, że zarówno tłumienie uczuć jak i nadmierna wybuchowość może wiązać się z wieloma chorobami, dlatego warto wypracować przydatne sposoby radzenia sobie z wyzwaniami. Podczas spotkań z psychologiem uczy się metod radzenia sobie, a także postawy dystansu do problemów, których nie sposób w danej chwili rozwiązać
- każda choroba ma swoje specyficzne problemy, co może się wiązać np. z unikaniem wychodzenia z domu, rehabilitacją, utratą pracy czy nieakceptowaniem swojego wyglądu. Rozmowa o tym pozwala zobaczyć jaki wpływ mamy na swoją sytuację (część trudności dodatkowo nasila się pod wpływem lęku czy depresji) bądź jak zaakceptować trudne zmiany
- balans między pracą a odpoczynkiem, ograniczenie szkodliwych nawyków, zdrowy stylu życia (dieta, sen, aktywność fizyczna) i przyjazne relacje z ludźmi to jedne z najlepszych lekarstw dla naszego organizmu. Spotkania z psychologiem mają duży wpływ na utrzymanie motywacji i skuteczne wprowadzenie zmian w stylu życia
- podczas pracy z osobami doświadczającymi choroby często można zauważyć pewne zmiany w patrzeniu na swoje życie, przewartościowanie, nadanie większej wagi sferze duchowości, relacjom z ludźmi bądź własnym potrzebom, które dotąd były zaniedbywane. Jak każda zmiana ten proces także może wiązać się ze stresem, poczuciem przytłoczenia czy budzić żal w związku z przeszłością. Spotkania bywają okazją do przyjrzenia się na nowo własnemu życiu w bezpiecznym i nieoceniającym otoczeniu i pozwalają lepiej zrozumieć siebie.
Metody pracy
Specjaliści Centrum “Od nowa” korzystają z metod terapii poznawczo-behawioralnej, terapii akceptacji i zaangażowania, treningu uważności, redukcji stresu, metod relaksacyjnych oraz wsparcia psychologicznego w kryzysie chorobowym ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy o wybranych chorobach somatycznych a także ich związku z psychiką i stresem.
Forma spotkań
Spotkania są prowadzone zarówno w formie stacjonarnej w gabinecie jak i online, w zależności od możliwości pacjenta, a ich długość jest określana indywidualnie. Istnieje możliwość uczestniczenia rodziny w konsultacjach, aby dodatkowo wyjaśnić wpływ choroby na życie chorego i rodziny oraz omówić możliwości pomocy.
Opracowanie: Magdalena Lipowska i Olga Dembska
Bibliografia:
Heszen-Celińska I., Sęk H., Psychologia zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.
Orzechowska A., Gałecki P., Zaburzenia psychosomatyczne w ujęciu terapeutycznym. Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2014.
