Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, dawniej nazywane także nerwicą natręctw to zaburzenie neuropsychologiczne, w którym doświadcza się nawracających, przykrych
i niechcianych myśli natrętnych czyli tzw. obsesji, silnego dyskomfortu i przymusu powtarzania czynności natrętnych czyli tzw. kompulsji. Celem kompulsji jest obniżenie napięcia związanego z obsesjami. Na ogół kompulsje i obsesje są powiązane w ten sposób, że kompulsja służy zlikwidowaniu lub złagodzeniu cierpienia psychicznego towarzyszącego obsesji, przynosi więc chwilową ulgę.
Obsesje to uporczywe, nawracające myśli, dotyczące m.in.:
- możliwości zabrudzenia, zarażenia się czymś: „Jeśli nie umyję rąk, to mogę się czymś zarazić”, „Jeśli nie posprzątam, to ktoś bliski się rozchoruje”
- religii: obrażanie Boga
- dotyczące zdrowia: „Zachoruję i umrę”
- nietolerancji niepewności „Muszę sprawdzić czy drzwi są zamknięte”
Kompulsje są przymusowo wykonywanymi czynnościami, których celem jest obniżenie lęku i dyskomfortu spowodowanego obsesyjnymi myślami lub zapobiegnięcie jakiemuś nieszczęściu. Najczęściej dotyczą: mycia, sprawdzania, porządkowania lub sprzątania, dotykania i wielu innych.
Większość ludzi doświadcza od czasu do czasu różnych nieprzyjemnych czy nawet absurdalnych myśli, ale nie poświęca im zbyt wiele uwagi, dzięki czemu nie odczuwa silnego lęku i konieczności szybkiej reakcji. Inaczej jest u osób z OCD, którym trudno jest ignorować takie obawy, dlatego skupiają się na nich znacznie więcej. W efekcie zaczynają się niepokoić, odczuwać dyskomfort oraz narastający przymus wykonania jakiejś czynności, która zniweluje niekomfortowe doznania i przerwie ciąg zmartwień. Pomimo licznych wysiłków podejmowanych przez osoby cierpiące na OCD, aby uniknąć przykrych i niechcianych myśli, one wciąż powracają, powodując wzrost lęku i prowadząc do wykonania kompulsji.
Powyższy diagram przedstawia błędne koło OCD. Poniżej znajdują się uproszczone schematy powiązania obsesji i kompulsji.
Zazwyczaj pierwsze objawy pojawiają się między początkiem okresu dojrzewania a początkiem dorosłości. Nieleczone OCD ma przewlekły przebieg. Obsesje zaczynają nawracać coraz częściej, co powoduje uczucie gonitwy myśli, utraty kontroli nad swoim umysłem, trudności w skupieniu się na codziennych czynnościach i obowiązkach. Kompulsje stopniowo wydłużają się i zaczynają zajmować nawet kilka godzin dziennie, wydłuża się czas poświęcany na codzienne czynności, spada efektywność w szkole lub pracy. W wyniku pogłębiania się objawów osoba cierpiąca na OCD zaczyna także coraz bardziej wstydzić się swoich myśli i natręctw, może być drażliwa lub popadać w stany przygnębienia, mieć poczucie wyobcowania i „wariowania”. Zwiększa się także ryzyko zachorowania na depresję.
Spis treści
Leczenie
W leczeniu OCD stosuje się powszechnie psycho- i farmakoterapię. Najskuteczniejszymi lekami są leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne z grupy SSRI (wychwytu zwrotnego serotoniny). Za najskuteczniejszą terapię w leczeniu OCD uznaje się terapię poznawczo-behawioralną, która nastawiona jest na zmianę nieprawidłowych nawyków myślenia, ograniczenie kompulsji i nauczenie się sposobów radzenia sobie z lękiem. Elementami terapii jest m.in. stopniowe trenowanie powstrzymywania się od kompulsji (tzw. ekspozycja z powstrzymaniem reakcji), praca nad błędami w myśleniu, które powodują nieprzyjemne emocje, dotycząca przekonań najczęściej występujących w OCD, a także techniki nastawione na ograniczanie obsesji i kompulsji.
Z gabinetu terapeuty poznawczo-behawioralnego: sposoby walki z natręctwami
W terapii ważne jest rozpoznanie swoich wzorców myślenia, gdyż są one w dużej mierze odpowiedzialne za odczuwane napięcie. Analizując treść myśli, które łączą się z negatywnymi emocjami można dostrzec, że zawierają one błędy logiczne określane jako zniekształcenia poznawcze. Omówienie i rozpoznanie swoich błędów myślowych pomaga w poradzeniu sobie m.in. z przeżywanymi emocjami. Klient otrzymuje taką listę i wraz z terapeuta przyglądają się czy występują u niego któreś z tych powszechnych błędów podtrzymujących obsesyjne myślenie
i natręctwa.
Myślenie czarno-białe (myślenie o sytuacji w sposób skrajny np. „wszystko jest dobre albo złe”)
“Jeśli popełniłem jeden błąd to znaczy, że jestem do niczego”
“Wszystko musi leżeć na swoim miejscu, jeśli tak nie jest to znaczy, że w pokoju jest bałagan”
Nadmiernie wyolbrzymianie (skupiamy się wyłącznie na negatywnych skutkach, tu zwłaszcza dotyczących możliwego zagrożenia lub nieszczęścia)
„Lepiej umyć ręce jeszcze raz w przeciwnym razie mogę się rozchorować”
„Wypadki samochodowe się zdarzają, więc lepiej unikać samochodów”
Katastrofizacja (skrajne wyolbrzymianie negatywnego znaczenia sytuacji, przewidywanie zaistnienia najbardziej „czarnego” scenariusza zdarzeń)
„Muszę sprawdzić czy drzwi są zamknięte, w przeciwnym razie ktoś może wejść i zamordować moich bliskich”
„Jeśli on nie kontaktuje się z informacją, że się spóźni to może oznaczać, że stało się coś strasznego”
Personalizacja/Obwinianie (bezpodstawne odnoszenie , wiązanie zewnętrznych zdarzeń z własną osobą, błędne przypisywanie sobie odpowiedzialności za negatywne zdarzenia)
„Lepiej pójdę i sprawdzę. Jeśli tego nie zrobię, to będę odpowiedzialny za życie moich bliskich”
„Jeśli on zachoruje to będzie moja wina” „Jeśli coś złego mu się stanie będzie przeze mnie”
Myślenie magiczne (wiara, że między przypadkowymi wydarzeniami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy)
„Jeśli policzę do 20 to uchronię siebie lub moją rodzinę przed nieszczęściem”
„Coś mu się stanie, gdy dotknę tego przedmiotu”
Negatywne etykietowanie (przypisywanie negatywnych cech, które nie istnieją, zamiast tego co się wydarzyło)
„Mam problemy z pamięcią, więc lepiej sprawdzę to jeszcze raz”
„Jestem niemoralny i grzeszny ponieważ wyobrażam sobie, że coś złego dzieje się moim bliskim”
Nadużywanie stwierdzeń „Muszę” „Powinienem” (używanie powyższych stwierdzeń w sytuacji, gdy chodzi o wyrażenie tego co wolimy, preferujemy, czego chcielibyśmy)
„Powinienem być w stanie skontrolować wszystko”
„Muszę poradzić sobie z moją chorobą”
