Spis treści
Co to są emocje?
Każda emocja jest unikatowym odczuciem, które odbieramy na poziomie ciała i umysłu, fizjologii i samopoczucia. Mówiąc najprościej emocje podpowiadają nam co jest dla nas dobre i bezpieczne, a co nam zagraża. Wraz z racjonalnym myśleniem pomagają w podejmowaniu decyzji i sprawiają, że „chce nam się coś robić” lub wręcz przeciwnie. Odpowiadają za motywację. Są reakcją fizjologiczną, a więc ich moc możemy odczuć np. w działaniu adrenaliny, dopaminy czy serotoniny. Te hormony i neuroprzekaźniki odpowiadają m.in. za nasze pobudzenie, gotowość do działania. Dlatego problemy emocjonalne mogą przekładać się na całe nasze funkcjonowanie.
Tak jak lekarz zlecając badanie poziomu cukru czy żelaza we krwi chce sprawdzić czy ich poziom znajduje się w normie, czy też jest podwyższony lub obniżony, tak samo obserwując emocje warto przyjrzeć się ich nasileniu i różnorodności. Mitem jest, że należy czuć się zawsze zadowolonym. Emocje takie jak złość, strach czy smutek również mają istotną rolę i ich brak może prowadzić do kłopotów (np. nie czując złości nie będziemy umieli zawalczyć o to co dla nas ważne). Jednocześnie ich nadmiar może prowadzić do nadmiernych reakcji, niepotrzebnych i wywołujących cierpienie. Wracając do analogii z cukrem i żelazem – obu składników potrzebujemy w odpowiednich ilościach, ani za dużo, ani za mało.
Rodzaje emocji
Podczas spotkań terapeutycznych nasi klienci często słyszą pytanie: „jak się Pani/Pan czuje” czy po prostu „Jakie to uczucie?”. Choć nieraz trudno na nie odpowiedzieć, to z czasem nawet osoby mające kłopoty z nazywaniem uczuć opanowują tę umiejętność.
Dlaczego psycholog pyta o uczucia? W ten sposób najszybciej i najlepiej zrozumie jak klient odbiera daną sytuację. Ludzie różnią się między sobą. Przykładem może być reakcja na komplement. Większości sprawi on przyjemność, stanowi wyraz uznania. Jednak dla części będzie zawstydzający i sprawi raczej dyskomfort niż radość. Jeszcze inna osoba może być zła, gdyż to wzbudzi jej podejrzenie, że jeśli ktoś jest miły to na pewno czegoś chce. Stąd sam opis wydarzeń nie powie nam wiele, jeśli nie wiemy jak jest odbierany.
Lista uczuć jest bardzo szeroka, jednak bardzo pomocne jest rozróżnienie nawet kilku podstawowych emocji. Jeden z najbardziej znanych badaczy emocji na świecie Paul Ekman wyróżnił 5 emocji podstawowych po przeprowadzeniu wieloletnich badań wśród różnych kultur, w tym w ludach prymitywnych. Emocje te to: radość, smutek, złość, strach i wstręt. Opierając się nawet na kilku emocjach możemy ćwiczyć ich rozpoznawanie i przez to lepiej kierować się swoimi odczuciami, dbać o odpowiednie zaspokajanie swoich potrzeb.
Ambiwalentne uczucia
Jeśli trudno Ci nazwać jednoznacznie swoje odczucia, to wcale nie musi oznaczać, że źle to robisz. Być może doświadczasz kilku emocji jednocześnie lub emocje zmieniają się w szybkim tempie. Gdy takie połączenie dotyczy tzw. przeciwstawnych czy sprzecznych uczuć, mówimy o ambiwalencji, czyli „mieszanych” uczuciach. Przykładowo jakiś pomysł może nam się bardzo podobać, ale mamy również co do niego obawy, a bliską osobę możemy momentami jednocześnie kochać i nienawidzić.
Siła uczuć: od braku uczuć do ich nadmiaru
Każda emocja jest nie tylko unikatowym odczuciem, ale ma też swoje natężenie. W ciągu dnia emocje potrafią wielokrotnie się zmieniać, a także słabnąć lub się nasilać. Trudności w nazywaniu emocji mogą wynikać z różnych przyczyn. Najczęściej określanie uczuć jest trudne gdy od dzieciństwa nie było w otoczeniu takiego zwyczaju by nazywać emocje. Budowanie umiejętności wymaga ćwiczeń. Jeśli rodzice lub inne bliskie osoby nie poświęcały nazywaniu naszych uczuć wystarczająco dużo uwagi to możemy mieć trudności w określaniu emocji jako dorośli. Jednak jak każda umiejętność może być ona trenowana i wyuczona.
Specyficzne trudności w sferze uczuć towarzyszą też takim trudnościom jak anhedonia pojawiająca się czasem w przebiegu depresji czy zaburzeniom ze spektrum autyzmu (autyzm i dawniej zespół Aspergera). Na przeciwległym biegunie mamy trudności z nadmierną intensywnością uczuć bądź problemem z ich kontrolowaniem. Zauważymy to np. po impulsywności, ale także cierpieniu, które wynika z nadmiernego odczuwania nieprzyjemnych emocji np. smutku, lęku, żalu czy poczucia winy. W większym stopniu doświadczają tego m.in. osoby z osobowością borderline, natomiast trudności z kontrolą impulsywnych zachowań mogą dotyczyć ADHD (zespołu nadpobudliwości psychoruchowej).
Nie wszystkie trudności emocjonalne są związane z jakimś zaburzeniem. To normalne, że gdy spotyka nas jakieś trudne wydarzenie życiowe doświadczamy silniejszych uczuć. Zwykle silne uczucia towarzyszą takim sytuacjom życiowym jak konflikty małżeńskie, rozwód, rozstanie, choroba lub śmierć bliskiej osoby, porażki w sferze zawodowej, utrata pracy. Dla równowagi warto dodać, że również zakochanie, ślub czy narodziny dziecka słyną z ogromnego wpływu na naszą emocjonalność, powodując silne przyjemne odczucia lub poczucie pewnego rozchwiania. Po adaptacji do stresującego (zarówno pozytywnego jak i negatywnego) wydarzenia zwykle następuje powrót do bardziej stabilnego samopoczucia.
Problemy z kontrolowaniem emocji
Emocje tłumione lub skrywane będą z czasem nawarstwiać się, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do takich problemów jak: depresja, uzależnienie czy niekontrolowane wybuchy gniewu.
Wyobraź sobie, że emocja jest pewną informacją. Np. światłem latarni morskiej, która informuje statki o tym gdzie znajduje się ląd. Co się stanie, jeśli kapitan statku zignoruje światło latarni? Co stanie się gdy będzie ignorował wszystkie latarnie, które mija po drodze? Dokąd dopłynie? Jak długo będzie w stanie płynąć?
Kapitan statku musi rozpoznawać sygnały na lądzie, na morzu i na niebie. Podobnie jest z emocjami. Ich rozpoznanie pozwala obrać odpowiedni kurs. Szybkie nazwanie uczuć będzie nam służyć niczym nawigacja w telefonie. Czasem wyprowadzi nas na polną ścieżką, albo gdzieś gdzie kończy się droga. Ale w zdecydowanej większości ułatwi trafienie do celu. Dlatego nie rozróżniamy uczuć na emocje pozytywne i negatywne. Wszystkie niosą ze sobą informację. Strach, smutek, złość pozwoli nam na nazwanie czego potrzebujemy i zmotywuje by o tę potrzebę zadbać. Jeśli zaspokojenie potrzeb jest w danej chwili niemożliwe, to też ważny wniosek. Wówczas albo musimy coś zmienić, albo pogodzić się z tym co nieosiągalne. „Przetrzymywanie” w sobie trudnych uczuć, które nie prowadzą do realizacji potrzeb, zmiany lub akceptacji to duże obciążenie zarówno dla zdrowia psychicznego jak i fizycznego.
Jak lepiej radzić sobie z emocjami
3 bardzo proste i pomocne sposoby radzenia sobie z uczuciami
Obserwuj i ćwicz rozpoznawanie (dla wtajemniczonych: to właśnie jest uważność)
Zadaj sobie kilka razy dziennie pytanie: „Jak się teraz czuję?” i wybierz jedną z 4 podstawowych emocji, która najlepiej opisuje Twoje samopoczucie. Wiedząc jak się czujesz, będzie Ci łatwiej określić czego potrzebujesz i zadbać o to.
Załóż dziennik emocji lub skorzystaj z aplikacji
Codzienny zapis pozwoli Ci lepiej zobaczyć jak emocje się zmieniają, na pewno zbierzesz wiele ciekawych obserwacji. Narysuj w notatniku tabelkę z datami i nazwami podstawowych emocji, gdzie zaznaczysz co czujesz. Dodatkowe miejsce na komentarz pozwoli Ci lepiej śledzić co wpływa na Twój nastrój. Możesz też skorzystać z jednej z wielu mobilnych aplikacji monitorujących nastrój lub utworzyć taki plik w komputerze.
Rozmawiaj z przyjaciółmi
Wsparcie życzliwych i bliskich Ci osób odgrywa ogromną rolę w dbaniu o własne samopoczucie. Mów przyjaciołom nie tylko o tym, co się u Ciebie dzieje, ale też jak to na Ciebie wpływa i jak się z tym czujesz. Wyjdź poza krótkie „u mnie wszystko dobrze”. Opowiedz o tym co Cię ucieszyło, rozzłościło lub czegoś się obawiasz.
Pomoc psychologa w radzeniu sobie z uczuciami
Jeśli chcesz popracować nad lepszym radzeniem sobie z uczuciami możesz także umówić się na spotkania z psychologiem czy psychoterapeutą. Warto sięgnąć po pomoc szczególnie gdy czujesz, że emocje Cię przytłaczają i nie potrafisz ich kontrolować lub wręcz przeciwnie trudno Ci nazywać swoje emocje, przez co czujesz zagubienie lub masz wrażenie, że coś Cię omija, czegoś Ci brakuje, ale trudno to nazwać.
